خاستگاه باور به میترا
سرچشمه باور به "میترا (مهر)" و "گردونه مهر" در میان ایرانیان و هندوان باستان و سرایندگان مهر یشتِ اوسـتا و سرودهای ریگ‌ودا، عبارت بوده است از ستاره قطبی و دو صورت فلکیِ پیرا قطبی "خرس بزرگ" و "خرس کوچک" (دبّ اکبر و دبّ اصغر). این صورت‌های فلکی در متن‌های پهلوی و ادبیات فارسی با نام "هفت اورنگ مِـهین و کِـهین" (بزرگ و کوچک) نیز بیان شده اند.
در حدود ۴۸۰۰ سال پیش، ستاره "ذَیخ (ثُـعبان)" قطب آسمانیِ زمین بوده و مانند ستاره قطبیِ امروزی در جای خود ثابت و بی‌حرکت ایستاده و در همه شب‌های سال دیده می‌شد و هیچگاه طلوع و غروب نمی‌کرده است. این ستاره در میانه دو صورت فلکیِ پیرا قطبیِ "خرس بزرگ" و "خرس کوچک" واقع شده است و این دو صورت فلکی در هر شبانه روز یک بار به دور آن می‌گردیده‌اند. این گردش، همراه با گردش صورت فلکی "ثُـعبان"، نگاره باستانی "چلیپا" یا "صلیب شکسته" را در آسمان رسم می‌کرده‌اند که به گمان همان "گردونه مهر" میباشد.
به همین دلیل که مهر، نقطه ثقل آسمان و ستارگان بوده است و از دید ناظر زمینی، همه ستارگان و صورت‌های فلکی بر گرد او می‌چرخیده‌اند؛ مهر را سامان‌دهنده هستی و برقرارکننده و پاسبانِ قانون و هنجار کیهانی و نظام حاکم بر نظم جهان، و بعدها او را ایزد روشنایی و راستی و پیمان و حتی محبت دانستند: «باشد که ما از محبت مقدس او برخوردار شویم و از مهربانیِ محبت‌آمیز و فراوان او بهره‌مند باشیم.» (ریگ‌ودا، ماندالای سوم، سرود۶۰، بند ۵).
حلقه ی مهر
پس از این زمان (۴۸۰۰ سال پیش) و هنگامی که ستاره "ذَیخ (ثُـعبان)" از قطب آسمانی فاصله میگیرد، این فاصله منجر به گردش این ستاره به دور نقطه قطب آسمانی و ترسیم دایره یا حلقه کوچکی در آسمان می‌شود که احتمالا سرچشمه پیدایش باوری به نام "حلقه ی مهر" یا "حلقه ی پیمان" است که هنوز هم به شکل حلقه پیمانِ ازدواج در میان مردمان رواج دارد.
جالب است که واژه «ماندالا» در ریگ‌ودا و دیگر متن‌های سانسکریت هندوان (که بخشی از آن در بالا گفته شد) به معنای «حلقه/ دایره/ گوی» است.
میترا یا مهر در اوستا
میترا (در اوستا و پارسی باستان "میـثْـرَه" و در سانسکریت "میـتْـرَه")، ایزد نام‌آورِ روشنایی، پیمان، دوستی و محبت، و ایزد بزرگ دین و آیین مهری است. بخش مهم و بزرگی از اوستا به نام "مهر یَـشت" در بزرگداشت و ستایش این ایزد بزرگ و کهن ایرانی سروده شده است. مهر یشت، دهمین یشت اوستا و از لحاظ مضمون همراه با فروردین یشت، کهن‌ترین بخش آن بشمار می‌رود. مهر یشت از نگاه اشاره‌های نجومی و باورهای کیهانی از مهم‌ترین و ناب‌ترین بخش‌های اوستا است و کهن‌ترین سند درباره آگاهی ایرانیان از کروی بودن کره زمین از بند ۹۵ همین یشت به دست آمده است. از مهر یشت تا به امروز ۶۹ بند کهن و ۷۷ بند افزوده در عصر ساسانی، بازمانده است.
مهر یشت در متن اصلی به نظم سروده شده و از کهن‌ترین شعرهای بدست آمده ایرانی دانسته می‌شود. این یشت دلکش، سرشار از نیروی شاعرانه و سرچشمه سرودهای ایرانی در وصف دو ویژگی ارزشمند و اصیل ایرانیان یعنی راستی و پهلوانی دانسته می‌شود: «می‌ستاییم مهرِ دارنده دشت‌های پهناور را؛ او که آگاه به گفتار راستین است، آن انجمن‌آرایی که دارای هزار گوش است، آن خوش‌اندامی که دارای هزار چشم است، آن بلندبالای برومندی که در فرازنای آسمان ایستاده و نگاهبانی نیرومند و بخواب نرونده است…» (اوستای کهن، صص ۳۵ تا ۵۶).
با اینکه در گردونه مهر، هزاران جنگ‌افزار جای دارد، اما اینها همه برای مبارزه با دشمنان راستی و پیمان‌شکنان بکار گرفته می‌شود و در رویارویی با مردمان او مهربان‌ترین است: «…او که به همه سرزمین‌های ایرانی، خانمانی پُر از آشتی، پُر از آرامی و پُر از شادی می‌بخشد.» (اوستای کهن، همان، بند ۴، ص ۳۵).
نام «میثْـرَه» یک بار هم در "گات ها"ی زرتشت آمده که در آنجا به معنای "خویشکاری دینی" بکار رفته است. (اوستا، گزارش جلیل دوستخواه، جلد دوم، ص ۱۰۵۷). به اعتقاد "فردیناند یوستی" در "نام‌نامه ایرانی"، "میثْـرَه" در اصل به معنای "روشناییِ همیشگی" است (Justi, Ferdinand; Iranisches Namenbuch, Hildesheim, 1963) و این معنا با روشناییِ همیشگیِ ستاره قطبی ارتباطی کامل دارد. اما بعدها و بر اثر جابجایی ستاره قطبی، مفهوم "روشنایی همیشگی" به خورشید و پرتوهای آن داده شد و در ادبیات فارسی «مهر» نام دیگری برای خورشید دانسته شد. در بند ۱۱۳ مهر یشت، میترا و اهورا با یکدیگر ادغام شده و به گونه "میترا اهورا" آمده است.
نگاره‌های میترا
در نگاره‌های باستانی، نقش میترا (مهر) را معمولاً به شکل مردی که پرتوهای نورانی بر گِرد سرش دیده می‌شود، نشان می‌داده‌اند. این سنت نگارگری در عصر ساسانی، به گونه افزودن پرتو یا هاله‌ای نورانی بر گرد سرِ پادشاهان و پس از آن بر سر پیامبران و شخصیت‌های دینی ادامه پیدا کرد.
همچنین نگاره معروف گاوکشی میترا، تنها در کشورهای اروپایی دیده شده و نمونه‌ای از آن در ایران به دست نیامده است. این نگاره‌ها در اصل از باورهای کیهانی ایرانیان و از صورت‌های فلکی "گاو"، "کژدم" و "سگ" اقتباس شده است.
گسترش آیین میترا در اروپا
پرستش مهر در نخستین سده پیش از میلاد و در دوره پادشاهیِ اشکانیان و به ویژه در زمان تیرداد یکم، پادشاه اشکانیِ ارمنستان، به غربِ آسیای کوچک (آناتولی) و روم راه یافت. این آیین که نه با جنگ و ستیز، بلکه با کوشش‌های فرهنگی در آن سرزمین‌ها روایی پیدا کرده بود، توسط لژیون‌های رومیانی که با فرهنگ ایرانی آشنا شده بودند، در سرتاسر سرزمین‌های غربی و اروپا منتشر شد و بعدها آیین‌ها و مراسم آن در دین تازه مسیحیت نفوذ پیدا کرد.
هر چند واژه "میترائیسم" برگردان "آیین میترا (مهر)" است و در واژ‌ه‌نامه‌ها و فرهنگ‌نامه‌ها این دو را به یکدیگر ارجاع می‌دهند، اما کیش "میترائیسم" گونه اروپایی شده و تغییر یافته "آیین مهر" به شمار می‌رود که علیرغم شباهت‌های فراوان، تفاوت‌های بی‌شماری نیز با یکدیگر دارند. از همین روی نمی‌توان این دو را مترادف کامل یکدیگر در نظر گرفت و ترجمه "میترائیسم" به "آیین مهر" یا "مهرپرستی" درست به نظر نمی‌رسد. برای نمونه رواج "گاوکُشی (تاورکتونی)" در میترائیسم غربی و نگاره‌های موجودِ آن، هیچ ارتباطی با آیین مهر ایرانی ندارد. این مراسم همچنان به گونه نمایشی تفریحی و ورزشی در برخی از نقاط اروپا و از جمله در اسپانیا برگزار می‌شود. در این مراسم، در میان شادی و هلهله هزاران تماشاگر، گاوهای نگون‌بختی را با فرو کردن ده‌ها نیزه بر بدنش، زجرکش می‌کنند.
بسیاری از آیین‌ها و باورهای دین مسیحیت و از جمله بنیاد نظام گاهشماری میلادی آن، ریشه در آیین‌های مهری دارد.
منبع: کتاب "جشن های مهرگان و سده"
تاج ایزد مهر (میترا) بر سر مجسمه آزادی
مطابق گفته دکتر احمد نادعلیان: “بر اساس تحقیقی که یونسکو انجام داده و در کتابی با عنوان خورشید در اسطوره ها و هنر منتشر شده شعاع هفتگانه نور که در بالای سر مجسمه آزادی نیویورک قرار دارد بر گرفته از مهرپرستی است. مجسمه ایزد مهر در موزه بریتانیای لندن که دارای چنین شعاع نوری هفتگانه ایست، این ادعا را تائید میکند.”
منبع:SarzaminePersia.Persianblog.IR
نظرات شما عزیزان:
همسنگر بسیجی(کارشناسی ارشد باستان شناسی) 
ساعت16:41---23 آبان 1389
سلام بر دوست دانش دوستم.
مهرپرستی به معنای پرستش مهر نیست چون مهر خدا نیست بلکه می توان گفت فرشته یا وکیل از طرف خداوند.چون ایرانیها موحد بودند و اهورامزدا خدای بزرگ است.مهر بدلیل ارج و قربی که داشته خیلی به او متوسل میشدند بخصوص در جنگها.مهر مظهر روشنایی و عهد و پیمان و درستی و وفاداری و پیروزی است.او پسر آناهیتای باکره است.از طریق سربازان ایرانی در جنگهای ایران و روم بود که مهرپرستی یا میترائیسم به اروپا رفت که البته آنها مهرپرستی اصیل را تحریف کرده و تغییرش دادند.چنان در اروپا همه گیر شد که در زمان پذیرش مسیحیت از طرف کنستانتین اپراتور روم : چون نمیتوانستند جلوی میترائیسم را بگیرند بر تمام تعالیم آن مُهر مسیحیت زدند و مسیحیت کنونی همان مهرپرستی است که البته بخشهایی از آن تحریف شده.زیر اکثر کلیساهای معروف اروپا،مهرابه کشف شده است.ناقوس زدن در کلیسا و سرود دسته جمعی همراه با موسیقی و تعطیلی روز یکشنبه(سان دی=روز خورشید) و غسل تعمید و نان و شراب را در مراسم خاصی خوردن و شام آخر حضرت مسیح و ....خیلی چیزهای دیگه همه تعالیم مهرپرستی است نه مسیحیت.به همین دلیل هم گفته شده که مسیحیت تحریف شده.اینا نظرات شخصی بنده نیست بلکه انبوه کتابهایی که به این مسئله پرداخته اند میگویند :هم ایرانی و فراوان از نوع اروپایی.پایان نامه های زیادی هم در رشته تاریخ - ادیان - باستان شناسی- پژوهش هنر- تاریخ هنر و فرهنگ و زبانهای باستانی روی این قضیه کار شده....
پاسخ:از نظر زیبا و آموزندت ممنونم
ساسان 
ساعت13:33---18 آبان 1389
خیلی جالب بود عزیزم
زنده باد ایران
پوریا
ساعت12:57---18 آبان 1389
با سلام خدمت مدیر وبلاگ
من متمایل هستم با شما تبادل بنر داشته باشم
اگر هم بنر ندارید من برای شما به صورت رایگان بنر خواهم ساخت
شما میتوانید از طریق ایمیل یا چت یا پشتیبانی آنلاین سایت من نظر خود را به من بگویید
ایمیل:pooryasad@yahoo.com
سایت:www.pzak.vcp.ir
فرزندی از نسل اریایی
ساعت9:53---17 آبان 1389
درود
از بابت مطلب (سد جره) واقعا ممنونم. باعث شد معلوماتم کمی کامل تر بشه. و خوشا به حال شما که از نزدیک همچین عظمت تاریخی رو از نزدیک دیدین. و متاسف برای انکه این اثر تاریخی اکنون دیگر وجود ندارد.
از بابت راهنمایی تون ممنونم. بنده فقط در قسمت موضو عاتی که به کوروش بزرگ مربوط میشه فعالیت میکنم. از نظر بنده هیچ مشکلی نیست. ولی شما را نمیدونم. هر زمان که بگید بنده اماده همکاری هستم.
منتظر جوابتون هستم
بدرود
نيما
ساعت2:08---17 آبان 1389
درود دوست ايراني ام مانياي عزيز. سپاس كه منو به وبلاگتون دعوت كرديد. مطالب وبلاگتون بسيار پر محتوي هستند. و من با افتخار لينكتان خواهم كرد.
در ضمن من با مطلبي جديد به روزم خوشحال مي شوم كه نظرتان را بدانم.موفق باشيد./نيما
اشکان
ساعت23:51---16 آبان 1389
درود بر مانیای عزیز؛
باعث سربلندی است که در درازای زمان ما ایرانیان داشته های بی کرانمان را در هنگامه های گوناگون به فرهنگ ها و کشورهای دیگر ارمغان داده ایم.
دریغ که خودمان ارزش داشته هایمان را نمی دانیم.
با چامه ای دیگر از " زندگینامه کوروش بزرگ" به روزم.
پاینده باشی..gif)
رامین
ساعت10:46---16 آبان 1389
سلام
من واقعا با دیدن مطالب وآهنگ زیبای وبلاگ شما حس ناسیونالیستیم یه جورایی بالا زد من در خدمتم همه جوره وشما و وبلاگتان را دوست دارم شما را لینک خواهم کرد
با تشکر
رامین ادیبی مسئول انجمن باستان شناسی واحد محلات
|
تبادل
لینک هوشمند
تاریخچه ی باور به ایزد مهر (میترا) و تاج ایزد مهر بر سر مجسمه آزادی
نويسنده: 
»
